Recensie: Later als ik dood ben – Ilse Ruijters

Intens en indrukwekkend

Voor Later als ik dood ben koos Ilse een heftig en beladen onderwerp. De hoofdpersoon Elin gaat werken in een TBS kliniek om antwoorden over haar afkomst te vinden. Een op het eerste gezicht vreemde plek maar niet wanneer je in het boek leest hoe Elin ontdekt dat ze voorgelogen is door haar familie over haar ouders. Wat als haar vader een tbs’er is? Wat als zij ook deze genen heeft? Haar ouders weigeren pertinent om antwoorden op haar vragen te geven hoe ze ook huilt, dreigt of smeekt. Dus zegt ze haar werk op en neemt een baan aan als sociotherapeut voor de bewoners van een TBS kliniek. Hier wil ze meer te weten komen over DE tbs’er en zo over zichzelf. Maar bestaat er wel een zo iets als de tbs’er en zijn er in het dagelijkse leven alle mensen wel zo “normaal” en betrouwbaar?

Tegelijk met het privéverhaal van Elin, waarin veel gebeurt, wordt het verhaal verteld van het reilen en zeilen in een tbs kliniek. Wanneer is een persoon genezen, of mag iemand met verlof? Onderwerpen van groot belang, want bij een vergissing zijn de gevolgen niet te overzien. Denk maar aan de keren dat er in de krant artikelen stonden over tbs’ers op proefverlof die de fout in gingen. Ook bij het begeleidend personeel en de beveiliging lopen de meningen hierover sterk uiteen.
Maar ook de bewoners (die gruwelijke daden op hun geweten hebben en vaak een stoornis hebben) worden uitgelicht en krijgen een gezicht. Zonder te oordelen en zonder een excuus voor hun daden te zoeken zet Ilse ze neer als mensen van vlees en bloed. Niet alleen als de monsters zoals de buitenwereld ze ziet maar als gelaagde en gecompliceerde mensen die zeer van elkaar verschillen. Treffend en dwingend weet ze de onderliggende dynamiek en spanningen tussen de mannen onderling neer te zetten. Het is wisselend schokkend, triest en aangrijpend om te lezen.

Elin vertelt haar verhaal in de ik-vorm en springt hierbij van heden naar verleden. Ze start met een heftige proloog waarin een schot valt en een leven voorbij flitst. Intrigerend en een voorbode dat het ergens mis zal gaan in het verhaal. Dit zorgt voor een contante spanning tijdens het lezen omdat je weet dat dit schot zal vallen.
Elin begint met haar eerste werkdag op de kliniek waarbij je als lezer merkt dat ze haar eigen redenen heeft om hier te komen werken. Door het teruggaan in haar verleden en de herinneringen die ze ophaalt wordt niet alleen duidelijk waarom ze antwoorden wil maar ook waarom ze zo geobsedeerd is.
Al snel weet ze je als lezer haar wereld en de wereld van haar cliënten in te trekken. Doordat ze niet alleen daar werkt maar vooral antwoorden zoekt reageert ze anders en onvoorspelbaar op de gebeurtenissen die op haar af komen. Ook de sexuele aantrekkingskracht die ze voelt voor één van de bewoners wordt deels gevoed door haar verlangen om tbs’ers te begrijpen en dicht bij haar vader te komen. Haar vriendschap met een creepy lid van de bewakingsdienst laat ze ook beïnvloeden door haar obsessie naar het zoeken van antwoorden op haar vragen.

De spanning bouwt zich op, duidelijk en onderhuids en als lezer zie je dat dit mis moet gaan maar begrijpt ook waarom Elin een blinde vlek heeft en afstevent op een rampenscenario. Je voelt als lezer de drive van Elin om ten koste van alles absoluut door te moeten gaan. Het leven van Elin wordt zonder dat ze het ziet één groot dominowerk dat er op het eerste gezicht stabiel uitziet maar dat door het neerhalen van slechts 1 steentje totaal kan instorten. Als lezer vraag je niet af of het misgaat maar wanneer en hoe. Wat leidt tot een explosief einde, met wat mij betreft net iets te veel wendingen maar desondanks een einde en een boek dat je ook lang na het lezen nog bij blijft.

Dat dit haar duur te staan komt is onvermijdelijk, en het boek is dan ook beslist hier en daar hard en ruw te noemen. De sexscenes zijn dan ook verre van romantisch of liefdevol. Toch zit er een gevoelslaag onder die Elin emotioneel (hoe verknipt ook) precies biedt wat zij op dat moment precies biedt wat ze denkt nodig te hebben.
Het taalgebruik is aangepast aan de omstandigheden en de personages. En is soms ruw, grof en hard. Maar niet meer dan wat nodig is om de sfeer neer te zetten of om het bij een persoon te laten passen.

In de loop van het boek ontdekt Elin meer over haar verleden, deels te herleiden uit hints, en deels onverwacht. Ze krijgt meer antwoorden dan waar ze ooit op gehoopt had en moet tegen het einde uitzoeken wat ze daarmee wil en waar ze staat in het leven. Dit gaat wat snel maar komt wel over. Toch zou ik graag het boek lezen over het stuk tussen het einde en de epiloog.