Recensie: Joodse buren – Maria Boonzaaijer

Maria Boonzaaijer is docent drama, stemcoach en chansonnière. Haar debuut Papa Tango (2009) schreef ze tijdens een vierjarige zeilreis rond de wereld. In 2013 verscheen haar literaire roman Het vreemde meisje.
Joodse buren is haar derde roman. Het is een familieroman over diepe vriendschap, een geheime liefde, verraad en de impact van de oorlogsjaren. Tegen de achtergrond van de bezettingstijd, de jaren vijftig en de wederopbouw.
In het nawoord van het boek schrijft Maria Boonzaaijer dat het verhaal van de Langeveldt een product is van haar verbeelding. Naast research naar de tweede wereldoorlog en de jaren vijftig kon ze putten uit haar persoonlijke herinneringen en ervaringen. En uit die van familieleden en vrienden met wie ze openhartige gesprekken had.

Deze combinatie van research en persoonlijke belevingen kun je door het hele boek heen voelen en terug zien aan de authentieke sfeer die het uitstraalt. En aan de gewone dingen van alle dag die ze beschrijft in periodes van oorlog en wederopbouw. Uit alles spreekt kennis van zaken en een groot invoelingsvermogen.

Joodse buren, het verhaal
Amsterdam 1943: Josefien Langeveldt is ondanks de oorlog en alle zorgen om haar grote gezin een gelukkig mens. Eindelijk is haar droomwens uitgekomen en heeft ze na zeven zonen een prachtig dochtertje (Lise). Maar als ze op een koude zondagochtend in juli met de doodzieke Lise naar de huisarts snelt, verandert alles als ze getuige is van een razzia. Een jonge vrouw met een baby in haar armen spreekt Josefien aan en smeekt haar om het kindje te redden. “Mevrouw alstublieft, neem mijn baby mee. Alstublieft mevrouw, red mijn dochtertje.”
In paniek vlucht Josefien weg, een beslissing die haar voor de rest van haar leven zal blijven achtervolgen. Zeker wanneer er beneden haar Joodse mensen met een dochter komen wonen.

Vier delen
Joodse buren wordt verteld vanuit Josefien en haar dochter Lise. Het boek bestaat uit vier delen in verschillende periodes steeds verder in de tijd. Het begint in de tweede wereldoorlog en eindigt in het heden. Samen vormen de vier delen een prachtig en ontroerend verhaal over Josefien en Lise die ieder met de gevolgen van de oorlog moeten leven. En het zijn vier tijdsbeelden die vastgelegd zijn met ieder hun eigen problemen, dynamiek en veranderingen.
Het is een boek met verdriet, onrecht en menselijke zwakheden, maar gelukkig ook over vriendschap loyaliteit en moed. Net zoals in het leven heeft dit verhaal het allemaal en het wordt neergezet zonder oordeel of verwijt, gewoon zoals het is. Indrukwekkend zonder te beladen te zijn. Maria Boonzaaijer weet met haar woorden te boeien, informeren, te raken en je te laten glimlachen. Ik ben begonnen met lezen en ben niet meer gestopt voor ik het uit had. Alleen in het tweede deel had ik heel even dat mijn aandacht wat inzakte, maar dat was van korte duur.

Deel 1: 1942 – 1944
In dit deel leer je Josefien en haar gezin kennen en lees je over de moeilijke oorlogsjaren. Een ander tijdperk met totaal andere denkbeelden komt tot leven. Hoe het steeds zwaarder wordt om te overleven en voedsel en brandhout schaars zijn. Maar ook hoe het steeds moeilijker wordt om de ogen te sluiten voor wat er met de joodse mensen gebeurt. Het grijpt je tijdens het lezen naar de keel hoe het schuldgevoel Josefien blijft achtervolgen. Ze draagt het alleen en durft er met niemand over te praten. Tegelijkertijd zie je dat de wens om te overleven en haar gezin te beschermen dit gevoel wegdrukt. Knap gedaan hoe deze tweespalt verwerkt is en ook begrip weet op te roepen.

Deel 2: 1956
Ook nu ademt alles de sfeer van de beschreven tijd uit: posters van Elvis aan de muur, de vim om mee schoon te maken en een Singer naaimachine. Het gezin is nog wat groter geworden en de tijden zijn wat aan het veranderen. Heel treffend wordt neergezet hoe er een kloof is ontstaan tussen ouders en kinderen. Over o.a. het geloof maar ook over de oorlog, de oudere generatie wil het achter zich laten. De jongere generatie heeft vragen en soms ook oordelen over de oorlog. Hoe moeilijk dat is als mensen elkaar daardoor niet meer kunnen bereiken is erg goed voelbaar in het boek.
Een grote verandering is op komst voor Josefien en Lise, er komen nieuwe buren. De reactie van Josefien schokt en zet aan het denken “Alsjeblieft geen NSBer of Duitser of joden. Die vooral niet, die oorlog daar moet niemand je nog aan herinneren. Die is gelukkig al weer lang geleden.“
Het zijn joodse buren waarvan de dochter de beste vriendin van Lise wordt. Dat de oorlog voorbij is maar nog veel invloed heeft wordt op allerlei manieren pijnlijk duidelijk.
Bij Josefien laait het schuldgevoel weer op, de vriendschap van de vriendinnen wordt afkeurend bekeken en zo is er nog zo veel napijn van de oorlog.

Deel 3: 1959 – 1960
Drie jaar later. Lise groeit op in een tijd waar vernieuwing en verandering hard gaan, maar waar de gevolgen van de oorlog nog goed voelbaar zijn. Zelfs met haar vriendin waar ze alles mee deelt is de oorlog taboe. In dit deel besefte ik extra goed wat een zwaar leven iemand als Josefien moet hebben gehad. Ze heeft de oorlog meegemaakt, 11 kinderen groot gebracht, altijd aan het werk in huis en ondergeschikt aan haar man. Tegelijkertijd kon ik me ergeren aan haar vooroordelen en soms (in mijn ogen) bekrompen ideeën. Dan kon ik me weer helemaal in leven in Lise die daar tegen in gaat. Het is zwaar voor haar in een streng katholiek gezin.
Het is triest om te lezen hoe moeder en dochter elkaar niet meer goed kunnen begrijpen ondanks alle liefde.
Er gebeurt nu veel, levens veranderen drastisch, geheimen komen boven. Het pakt je, grijpt je en zorgt dat je door wil blijven lezen.

2013: Heden
Lise vertelt in de ik vorm hoe het verder ging en rond het verhaal af. Erg mooi geschreven en ondanks de ernst lieten de afsluitende woorden me toch glimlachen.

Boekgegevens Titel: Joodse buren Auteur: Maria Boonzaaijer Uitgever: The House of Books Verschenen: Maart 2015 ISBN: 9789044346039